محرومیت ایرانیان از بازارهای آنلاین، حتی پس از لغو تحریم‌ها
motherboard.vice.com / نوشتۀ علی بانگی و نیکو سالدیاس
علی بانگی، یکی از مدیران اصل نوزده است؛ سازمانی که جهت کمک به دورزدن سانسورهای اینترنتی در ایران، فعالیت می کند. او در توییتر با شناسۀ @alibangi حضور دارد. نیکو سالدیاس دانشجوی دورۀ دکتریِ علوم سیاسی در دانشگاه تورنتو است و در توییتر با شناسۀ @nicolas_saldias حضور دارد.
نسل حاضرِ ایرانیان، تحصیل کرده‌ترین و آشناترین نسل در تاریخ این کشور است و به واسطۀ آشنایی با اینترنت و تلفن‌های هوشمند، به میزان وسیعی از این ابزار استفاده می‌کند. ولی برخلاف بسیاری از همعصران خود در مناطق دیگر دنیا، با چالش‌های جدی برای دسترسی به تمام امکانات اینترنت رو به روست.
بسیاری می‌دانند که دولت ایران دسترسی به سایت‌های زیادی را محدود کرده است، ولی غول‌های فناوری، مانند گوگل و فیسبوک نیز کاربران ایرانی را از دسترسی به برخی از خدماتشان محروم ساخته‌اند. به همین دلیل، قابلیت استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، از تجارت الکترونیک گرفته تا فاعالیت‌های مدنی با محدودیت جدی رو به رو شده است.
برای مثال، اگر گروه‌های فعالِ حقوق زنان، مانند کمپین یک میلیون امضا، بخواهند مقالاتِ برابری جنسیتیِ خود را به صورت آنلاین منتشر کنند، فیسبوک اجازه پخش آگهی به مخاطبان ایرانی را به آنها نمی‌دهد. پاسخ به این سوال که چرا شرکت‌های فناوری برای رفع این مشکل رغبتی نشان نمی دهند، ساده است: ریسک گریزی. این شرکت‌ها از نقض قوانینِ آمریکا در رابطه با تحریمِ ایران می هراسند و درنتیجه به پیروی بیش از اندازه از قوانین (Overcompliance) روی می‌آورند.
توافق هسته‌ای بین ایران و جامعۀ جهانی جان تازه‌ای به روابط ایران و کشورهای دیگر بخشیده است. ولی ماریچه اسخاکه، نمایندۀ مجلس اروپا، می‌گوید: «شفاف نبودنِ آمریکا در تحریم‌ها باعث ایجاد تردید در شرکت‌های اروپایی شده است.» این امر در مورد شرکت‌های غیر اروپایی که در پی تجارت با ایران هستند، نیز صادق است.
شرکت‌های فناوری نیز از این قانون مستثنی نیستند. این شرکت‌ها به دلیل مسئولیت خاصی که درقبال کاربران خود دارند، با فشار ویژه‌ای رو به رو هستند؛ خدماتی که برای تحقق حقِ آزادی بیان ضروری است. غلبه بر این مشکل ناممکن نیست، ولی به این نیاز دارد که دولت آمریکا و نهادهای جامعۀ مدنی برای اطمینان از دسترسی ایرانیان به سایت‌ها و خدماتی که استفاده از آنها حق مسلم آنهاست، با شرکت‌های فناوری همکاری داشته باشند.
ایرانیان در مسیر ابراز دیدگاه‌هایشان موانعی جدی برسرراه دارند؛ از عدم دسترسی به سایت‌های فیلتر شده گرفته تا دستگیری به خاطر اظهار نظر در شبکه‌های اجتماعی. سایت‌هایی مانند فیسبوک و یوتیوب هنوز توسط دولت مسدودند و فعالان اجتماعی و شهروندان عادی ایران نیز در مقابل از فیلترشکن‌ها برای دور زدن سانسورهای دولتی استفاده می کنند.
اینکه ایرانیان هرروزه برای دسترسی به اینترنت و بیان عقایدشان خود را در خطر دستگیری می‌گذارند، نشان دهندۀ لزومِ ایجادِ تغییراتی بنیادین است. ایرانیان نیاز ویژه‌ای به دسترسی آزاد به اینترنت دارند تا بتوانند بر قوانین محدود کننده فائق شوند. اینترنت فضایی مجازی برای ایرانیان به وجود می آورد که می توانند با گمنامیِ نسبی و آزادی‌ای که در دنیای واقعی از آن محروم‌اند، با یکدیگر تعامل کنند.
با این وجود، شرکت‌های فناوری به دلیل قوانین تحریمِ وضع شده از سوی آمریکا، رفتاری را در پیش گرفته‌اند که نتیجه مشخصی برای کاربران ایرانی به همراه دارد: محدود ساختن آزادی بیان.
مثال دیگری از تأثیر منفیِ این قوانین بر کاربران ایرانی، اپلیکیشن گوگل آتنتیکیتور (Google Authenticator) است. این اپلیکیشن برای این طراحی شده است تا کاربران بتوانند با استفاده از احراز هویت دو مرحله‌ای (Two-step authentication)، لایۀ محافظتی دیگری به حساب‌های کاربری آنلاین خود اضافه کنند. با ارائه نشدن این خدمات در ایران، گوگل ناخواسته به هکرها فرصت می‌دهد تا حساب‌های کاربری را با خطر فیشینگ -محبوب‌ترین راه هک کردن برای هکرهای دولتی- رو به رو سازند. این امر تأثیر مخربی بر شهروندان و نهادهای جامعۀ مدنی دارد که می خواهند به شکل جدی و مطمئن در مورد حقوق بشر در ایران، اطلاع‌رسانی کنند. اوضاع وخیم است و باید برای اطمینان از اینکه ایرانیان به میزان عادلانه و برابر به خدمات اینترنتی دسترسی دارند، فشار بیشتری بر دولت آمریکا و شرکت‌های فناوری وارد کرد.
نخست اینکه، دولت آمریکا باید هر ابهام قانونی در مورد تحریم‌ها و اِعمالِ آن قوانین به شرکت‌های اینترنتی را شفاف سازد. این کار می‌تواند با ایجاد معافیت‌های بیشتر از تحریم‌های باقی مانده، انجام شود. مثلاً، خزانه داری آمریکا اقدام به صدور مجوزی کند که دربرگیرندۀ خدمات فناوریِ جدید مثل ذخیرۀ آنلاین (Cloud Services) برای ایران باشد . همچنین، دولت آمریکا باید دستورالعمل‌های شفاف قانونی برای شرکت‌های فناوریِ آمریکایی و خدماتی که می توانند به بازار ایران ارائه دهند، فراهم بیاورد. و در مرحلۀ آخر، دولت آمریکا باید به شرکت‌های غیرآمریکایی اطمینان دهد که پس از لغو تحریم‌ها، دیگر مشمول قوانین مرتبط با تحریم نخواهند بود. دولت آمریکا باید به همان اندازه که برای تحکیم تحریم‌ها اقدام می‌کرد، برای لغو آنها تلاش کند.
دوم اینکه، نهادهای جامعۀ مدنیِ ایرانی و بین‌المللی باید همکاری عمیق‌تری با دولت و بخش خصوصی آمریکا ایجاد کنند تا از پیروی بیش از حد شرکت‌های فناوری ازا قوانین تحریم جلوگیری کنند.
به ویژه نهادهای جامعۀ مدنی ایرانی که در خارج از ایران فعال هستند و با کاربران ایرانی پیوندهای اینترنتی نزدیک دارند، می‌توانند اطلاعات منحصر به فردی درباره پیگیری وضعیت اینترنت در ایران، به دولت آمریکا و شرکت‌های فناوری ارائه کنند. آنها می‌توانند خدماتی را که در ایران به وسیلۀ دولت ایران سانسور می‌شود، شناسایی و به شرکت‌هایی که با وجود تجدیدنظر در قوانین تحریم همچنان کاربران ایرانیان را از خدمات محروم نگاه داشته‌اند اعتراض کنند. نهادهای جامعۀ مدنی همچنین می‌توانند به طور ویژه مجلسِ نمایندگان آمریکا را از تبعات ناخواستۀ تحریم‌ها و نقش آن در محدودسازی آزادی اینترنت آگاه کنند.
تضمین دسترسی عادلانه و آزاد ایرانیان به اینترنت، برای همۀ طرف‌های مرتبط ضروری است. فرانک لا رو، گزارشگر ویژۀ سازمان ملل متحد جهت حفظ و ارتقاء آزادی بیان و عقیده، می‌گوید: «برای تضمین حق آزادی بیان، جلوگیری از همکاری و همیاری بخش خصوصی در پایمال کردن حقوق بشریِ کشورها، ضروری است.»
تلاش برای از میان برداشتن این موانع، آزمون اولیه و گام مهمی است که به دنیا نشان خواهد داد، بخش فناوری و جامعۀ جهانی تا چه اندازه به توسعه و دفاع از حقوق بشر در فضای آنلاین متعهد هستند.
پی‌نوشت:
از طریق منبع موثقی در گوگل و همچنین گزارش کاربران باخبر شدیم که این شرکت برنامه Google Authenticator را برای کاربران داخل ایران قابل دسترس کرده است. ایرانیان از این پس می‌توانند به طور مستقیم و بدون نیاز به فیلترشکن این سرویس را از گوگل‌پلی استور دانلود کنند.
دیگه خبری از اون پیغام کذایی نیست@FeriFilter pic.twitter.com/GnocJy6RNE
— AmiR Rashidi (@Ammir) October 5, 2016
برای آشنایی با این ابزار و راهنمای استفاده از آن به لینک زیر رجوع کنید.