بلاتکلیفی تلویزیون اینترنتی در کشمکش مسئولین
پخش صدا و تصویر در ایران به شکل انحصاری در اختیار سازمان صدا و سیما قرار دارد. هرچند قدرت گرفتن فضای مجازی و بالا رفتن سرعت اینترنت توانسته تا حدود زیادی این انحصار را خدشه دار کند اما به نتیجه نرسیدن پروژه تلویزیون اینترنتی بعد از گذشت حدود ۱۰ سال و همچنین فیلتر بودن اکثر وبسایت‌های پخش ویدیو نشان دهنده مقاومت جدی نهادهای مسئول برای از بین رفتن این انحصار است.
اگر بخواهیم از منظر قانون اساسی به مسئله نگاه کنیم در اصل چهل و چهارم و یک صد و هفتاد و پنجم قانون اساسی تاکید شده است که ، صدا و سیما دولتی است و عزل و نصب رییس آن برعهده رهبر جمهوری اسلامی است. همچنین از آنجا که تفسیر قانون اساسی از وظایف شورای نگهبان است در سال ۱۳۷۹ نظر تفسیری این شورا در مورد انحصار رادیو و تلویزیون پرسیده شد که در پاسخ شورای نگهبان تاکید کرد که «مطابق نص صریح اصل 44 قانون اساسی در نظام جمهوری اسلامی ایران رادیو و تلویزیون دولتی است و تاسیس و راه‌اندازی شبکه‌های خصوصی رادیویی و تلویزیونی به هر نحو مغایر این اصل می‌باشد.» علاوه بر این شورای نگهبان پخش برنامه‌های صوتی و تصویری از طریق سیستم‌های فنی قابل انتشار مثل ماهواره، فرستنده و فیبر نوری به صورت امواج رادیویی و یا کابلی توسط نهادی غیر از سازمان صدا و سیما را خلاف قانون اساسی دانست.
با این وجود حدود ۱۰ سال است که بحث بر سر عرضه آی‌پی-تی‌وی (IP-TV) که به تلویزیون اینترنتی معروف شده است بر سر زبان‌ها افتاد و اخبار مختلفی به گوش می‌رسد که امکان دارد پروانه پخش برنامه تلویزیونی در بستر اینترنت به شرکت‌ها داده شود. آی‌پی-تی‌وی به سیستمی می‌گویند که از پهنای باند اینترنت و آی‌پی برای ارائه تلویزیون دیجیتال استفاده می‌کند و مشترکان آن می‌توانند به آرشیوی از فیلم و سریال‌های تلویزیونی و آرشیو برنامه‌های پخش شده دسترسی داشته باشند که این امکان احتمال از دست دادن برنامه مورد علاقه مخاطبان کم می‌کند، همچنین کاربران این سیستم می‌توانند برنامه مورد علاقه خود را به عقب بزنند و دوباره تماشا کنند. این سیستم که شامل یک ستاپ‌باکس کوچک است که به مودم اینترنت وصل می‌شود، امکان نصب و دسترسی به بعضی اپلیکیشن‌های کاربردی را برای مخاطب فراهم می‌کند.
برای اولین بار بحث ورود تلویزیون اینترنتی به ایران در سال ۱۳۸۵ مطرح شد و در شرکت مخابرات ایران ک هنوز زیر مجموعه وزارت ارتباطات بود، کمیته‌ای به ریاست مرحوم وفا غفاریان شکل گرفت تا در مورد راه‌اندازی آی‌پی-تی‌وی تحقیق شود و در نتیجه با ورود تعدادی ستاپ‌باکس به ایران، تلویزیون اینترنتی برای ۳۰ کاربر تهرانی با موفقیت تست شد اما آنطور که داوود زارعیان، مدیرکل وقت روابط عمومی سازمان مخابرات ایران می‌گوید به دلیل بیماری و سپس فوت وفا غفاریان این پروژه به نتیجه‌ای نرسید. در سال ۱۳۹۰ سروش سیما که زیر مجموعه صدا و سیما محسوب می‌شود با شرکت مخابرات تهران قردادی بست و اعلام شد تا بهمن‌ماه آن سال پروژه تلوزیون اینترنتی با نام آی‌پی-مدیا با ۴۰۰ کانال مختلف برای هر سلیقه و سن به بهره‌برداری می‌رسد، که البته هیچ‌گاه این اتفاق نیفتاد. علاوه بر این آی‌سیما (رسانه مهر) و تلویزیون شیما از دیگر پروژه‌هایی بودند که در سال ١٣٩١ تعریف شدند اما در حد بهره برداری آزمایشی باقی ماندند.
نادر صابری‌وند که تا سال ۱۳۹۲ مسئول پروژه آی‌تی-تی‌وی در شرکت مخابرات بود در مورد مشکلات فنی این پروژه به خبرنگار ماهنامه پیوست می‌گوید: «سال ۹۱ آمادگی داشتیم که در تهران این سرویس را ارائه دهیم که در وارد کردن دستگاه ستاپ باکس به مشکل برخوردیم. در پی تحریم، چند شرکت از جمله هواوی در وارد کردن این دستگاه به ایران، با ما همکاری نکردند و مجبور شدیم این محصول را به چند شرکت داخلی سفارش دهیم که خدا را شکر الان سه شرکت مادیران، فراسو و صمیم‌رایانه این محصول را تولید می‌کنند.»
در کنار مشکلات فنی، تداخل وظایف نهادهای مختلف تصمیم‌گیر و مجری از مواردی بوده که بهره‌برداری از این پروژه را به تاخیر انداخته است به شکلی که به نظر نمی‌رسد تلویزیون اینترنتی جایگاه مشخصی در پروژه «شبکه ملی اطلاعات» معروف به اینترنت ملی داشته باشد. مهدی اخوان بهابادی که در آن زمان دبیر شورای عالی فضای مجازی بود در تیرماه ۱۳۹۱ در یک نشست خبری اعلام کرد که پروژه آی‌پی‌مدیا که توسط سازمان صدا و سیما پیگیری می‌شود با پروژه شبکه ملی اطلاعات در وزارت ارتباطات نقاط مشترکی دارد که باید در شورای عالی فضای مجازی مورد بررسی قرار گیرد تا تصمیم گرفته شود این پروژه‌ها به صورت مشترک و یا به صورت جداگانه اجرا شوند.
به نظر می‌رسد تا سال ۱۳۹۲ و روی کار آمدن دولت حسن روحانی بخش زیادی از مشکلات زیرساختی برای عرضه تلویزیون اینترنتی حل شده بود اما مشکل اساسی که مانع از راه‌اندازی آن شد عدم هماهنگی و وجود ضوابط مشخص در مورد همکاری صدا و سیما به عنوان پخش کننده انحصاری صوت و تصویر و وزارت ارتباطات به عنوان مسئول زیرساخت ارتباطی و فرکانسی کشور بود. در همین خصوص علی‌رضا صیدی، مدیرعامل شرکت مخابرات استان تهران می‌گوید که در سال ۱۳٩۲ سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی که زیر مجموعه وزارت ارتباطات است به مخابرات دستور داده است تا وقتی مجوزهای لازم از طرف سازمان تنظیم مقررات صادر نشده با هیچ شرکت و سازمانی از جمله صدا و سیما همکاری نکنند.
پس از بلاتکلیفی فراوان، کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات در آبان ماه ۱۳۹۳ مقررات حاکم بر دریافت پروانه تلویزیون اینترنتی را تصویب کرد که بر اساس آن متقاضیان باید از سه نهاد، یعنی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، سازمان صدا و سیما و وزارت ارشاد مجوز بگیرند و دارندگان خدمات تلویزیون می‌توانند به صورت غیر انحصاری صدا و ویدیوهایی که مجوزهای لازم را داشته باشند را در بستر اینترنت با استفاده از شبکه‌های ارتباطی ایجاد شده از سوی فراهم‌کنندگان شبکه دارای پروانه ارائه خدمات ارتباطی ثابت غیررادیویی پخش کنند. همچنین بالاترین مبلغ برای حق اشتراک ماهانه برای کاربران ۲۰ هزار تومان تعریف شد.
پس از تصویب مقررات تا یک سال، خبری از صدور پروانه برای راه اندازی تلویزیون اینترنتی نشد تا اینکه اخوان بهابادی که پیش از این در دولت احمدی‌نژاد معاون وزیر ارتباطات و دبیر شورای عالی فضای مجازی بود و به تازگی سمت قائم مقام سازمان صدا و سیما در امور فناوری و رسانه های نوین پذیرفته و پروژه تلویزیون اینترنتی را در این سازمان پیگیری می‌کند در مهرماه امسال اعلام کرد که سازمان صدا و سیما به پنج شرکت برای ارائه خدمات آی‌پی-تی‌وی مجوز داده است و این شرکت‌ها دیگر نیازی به گرفتن مجوز از وزارت ارشاد و وزارت ارتباطات برای ارائه خدمات ندارند. گویا رقم پیشنهادی شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری و گرفتن پروانه راه‌اندازی تلویزیون اینترنتی از سازمان صدا و سیما بسیار بالا تخمین زده می‌شود به شکلی که رقم پیشنهادی کنسرسیوم برهان مبین، مادیران و هماتلکام که در مزایده صدا و سیما در جایگاه نخست قرار گرفت دو هزار و ۷۵۰ میلیارد تومان بود. هرچند ورود شرکت‌های خصوصی به بازار پخش برنامه‌های تلویزیونی گام جدیدی است اما قراردادی که با این شرکت‌ها منعقد شده محدودیت‌های دست و پاگیر فراوانی در حوزه محتوای دارد از جمله اینکه حتى صدا و تصاویری که مجوز وزارت ارشاد را دارند باید دوباره از ممیزی صدا و سیما رد شوند که با وجود این مسئله به نظر نمی‌رسد محتوای جذاب و متفاوتی در اختیار کاربران قرار بگیرد.
از سوی دیگر محمود واعظی، وزیر ارتباطات به صدور این مجوزها از سوی سازمان صدا و سیما ایراد گرفته و گفته است که این سازمان فقط می‌تواند رگولاتور برنامه‌های تولید خود باشد و« ارائه خدمات آی‌پی-تی‌وی، آی‌پی‌مدیا و ویدیوی درخواستی به دلیل وابستگی به شبکه‌های ارتباطی باید با مجوز وزارت ارتباطات انجام شود.» با این وجود، واعظی نظارت بر محتواى برنامه‌های پخش شده را وظیفه سازمان صدا و سیما می‌داند اما اعتقاد دارد که آن قسمت تلویزیون اینترنتی که به شبکه ارتباطی کشور مربوط می‌شود باید از وزارت ضوابط وزارت ارتباطات پیروی کند، مسئله‌ای که به نظر نمی‌رسد سازمان صدا و سیما علاقه‌ای داشته باشد که آن را بپذیرد.
اختلاف سازمان صدا و سیما با وزارت ارتباطات مشکل صدور پروانه تلویزیون اینترنتی که دیگر تبدیل به یک کلاف سر در گم شده را پیچیده‌تر کرد و زمان ارائه آن را همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد به شکلی که کار به میانجیگری شورای عالی فضای مجازی رسیده است و در روز چهارشنبه ۲ دی‌ماه ۱۳۹۴جلسه‌ای با حضور ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی کشور و مسئولان سازمان صدا و سیما، وزارت ارشاد و وزارت ارتباطات در مرکز ملی فضای مجازی در مورد وضعیت آی‌پی-تی‌وی و حل اختلافات در مورد متولی آن برگزار شد که نتیجه‌ای جز تصمیم برای برگزاری جلسات بیشتر برای هماهنگی در بر نداشت.
در همین حال محسن یوسف‌پور، یکی از مدیران شرکت فناپ که در کنسرسیوم باران تلکام در کنار آریا همراه و سامسونگ با پیشنهاد دو هزار و ۱۰۰ میلیارد تومانی توانستند مجوز صدا و سیما برای تاسیس تلویزیون اینترنتی را بگیرند به ایسنا گفته است که موفق شده‌اند مجوز ایجاد و بهره‌برداری از شبکه ارتباطات ثابت (FCP) را دریافت کنند و با داشتن این مجوز تا بهار سال ۹۵ در سراسر کشور خدماتشان را ارائه می‌دهند. هرچند به نظر نمی‌رسد که صدور مجوز شبکه ارتباطات ثابت به معنی رضایت وزارت ارتباطات برای تلویزیون اینترنتی خارج از کنترل و ضوابط این وزارت خانه باشد
در حالی کیفیت جهانی پخش صدا و تصویر در بستر اینترنت روز به روز افزایش میابد مشکلات ابتدایی برای صدور مجوز بهره‌برداری از تلوزیون اینترنتی در ایران همچنان ادامه دارد. از سوی دیگر اکثر سایت‌های خارجی پخش ویدیو مثل یوتیوب در ایران فیلتر هستند و نمونه‌های مشابه داخلی مثل آپارات و فیلمو زیر فشار صدا و سیما و وزارت ارشاد قرار دارند به شکلی که محمد جواد شکوری مقدم، یکی از مدیران صبا ایده که این دو وبسایت زیر مجموعه آن محسوب می‌شود در وبلاگ شخصی‌اش توضیح می‌دهد که «هرکس می خواست و می توانست -از صدا و سیما گرفته تا وزارت ارشاد – در حد توان و قابلیت‌های قانونی، ما را تحت فشار گذاشته و می گذارند.» علاوه بر این وقتی در هفته گذشته سایت پخش فیلم و سریال نت‌فلیکس اعلام کرد که همراه با ۱۳۰ کشور دیگر جهان خدماتش را بر ایرانیان باز می‌کند شاهد بودیم در کمتر از یک روز به لیست فیلتر شده‌ها اضافه شد تا همچنان انحصار پخش برنامه‌های تلویزیونی حفظ شود، هرچند با گسترش نفوذ فضای مجازی و قدرت گرفتن اینترنت شانس حفظ این انحصار روز به روز کمتر می‌کند.