آیا اجرای برجام پای غول‌های تکنولوژی را به ایران باز می‌کند؟
همزمان با توافق اتمی ایران با قدرت‌های بین‌الملل و اجرای برجام امیدواری زیادی برای توسعه بخش آی‌تی‌سی در ایران به وجود آمده است و از مسئولین گرفته تا شرکت‌ها فعال در حوزه تکنولوژی و حتی کاربران در فضای مجازی امیدوارند که شاهد تحولی اساسی در حوزه تکنولوژی در کشور باشند. ورود شرکت‌های خارجی و سرمایه‌گذاری آنها در ایران و رشد دانش و تخصص نیروی انسانی در اثر برداشته شدن موانعی که تحریم‌ها ایجاد کرده بود از جمله مواردی است که امید برای تحولی اساسی را رقم می‌زند. اما این مسیر خالی از موانع و چالش‌ها نیست که می‌توان به عدم برداشته شدن بخشی از تحریم‌های ایالات متحده آمریکا علیه ایران و تردید شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری به دلیل ریسک‌پذیری بالا اشاره کرد.
اکثر شرکت‌های بزرگ دنیای تکنولوژی در آمریکا مستقر هستند و تحریم‌هایی که با اجرای برجام برداشته شده است همه تحریم‌های آمریکا علیه ایران نیست و اکثرا مربوط به محدودیت‌هایی است که پس از علنی شدن برنامه هسته‌ای ایران وضع شد در صورتی که بخشی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران که در دهه نود میلادی وضع شده بود امکان سرمایه‌گذاری و تجارت شرکت‌های آمریکایی با ایران را تا حدود زیادی از بین می‌برد. این در شرایطی است که وزارت خزانه داری آمریکا در سال ۲۰۱۴ مجوزی را صادر کرد که صادرات خدمات اینترنتی و تجهیزات مخابراتی که استفاده شخصی دارند را به ایران ممکن می‌کند که از جمله این موارد نرم‌افزارها، اپلیکیشن‌ها برای موبایل، سخت افزارها برای تلفن همراه و کامپیوترهای شخصی و همچنین پرداخت برای میزبانی وب سایت بود اما مشتریان این تجهیزات و خدمات نمی‌توانند شرکت‌ها و دولت ایران باشند. با وجود این مجوز بسیاری از شرکت‌های آمریکایی که محصولاتشان استفاده شخصی دارد مثل اپل و مایکروسافت می‌توانستند به ایران بیایند اما با وجود گذشت حدود دو سال از صدور این مجوز شاهد چنین اقدامی نبود.
با این وجود همچنان جای امیدواری باقی است که با اجرای برجام شرکت‌های بزرگ دنیای تکنولوژی که عمدتا در آمریکا هستند بیشتر به بازار ایران ترغیب شوند، خصوصا اینکه همزمان با اجرایی شدن توافق هسته‌ای ایران با پنج بعلاوه یک، وزارت خزانه‌داری آمریکا مجوزی را صادر کرد که محدودیت تجارت شعب و توابع شرکت‌های آمریکایی در خارج از کشور با ایران را بر می‌دارد که این مسئله می‌تواند امکان حضور و سرمایه‌گذاری شرکت‌های نامدار دنیای تکنولوژی در ایران را فراهم کند. هرچند قوانین سخت گیرانه در ایران نسبت به سرمایه‌گذاری خارجی و امکان قدرت گرفتن تندروها در هر دو کشور ایران و آمریکا که دل خوشی از برجام ندارند می‌تواند تردید جدی برای حضور در بازارهای ایران را به وجود آورد.
مسئولین در وزارت ارتباطات امید زیادی دارند که اجرای برجام تبدیل به سکوی پرشی برای بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات در کشور شود به شکلی که نصرالله جهانگرد، معاون وزیر ارتباطات ابراز امیدواری کرده است که در چند سال آینده این صنعت در ایران چهار برابر رشد کند و سهم بالاتری در تولید ناخالص ملی داشته باشد. بعلاوه محمود واعظی، وزیر ارتباطات پس از اجرایی شدن برجام یادداشتی در روزنامه ایران منتشر کرد و ضمن اعلام اینکه پس از ملی شدن صنعت نفت، اجرای برجام مهمترین رویداد در تاریخ سیاسی ایران است نقش فناوری اطلاعات در آینده ایران را به این شکل تصویر کرد: «بهار حرکت، امید و گذار در تحولات و تاریخ سیاسی کشورمان می‌تواند بر پایه تحول سازICT رقم خورد وبر همین اساس شرایط برای آنهایی که می‌خواهند با تولید و سرمایه‌گذاری در این عرصه، پرچم ایران اسلامی را برفراز توسعه یافتگی اهتزاز‌دهند؛باید فراهم شود.» او در این یادداشت راه پیشرفت در این حوزه تلفیقی از بومی سازی در کنار ورود تکنولوژی دانست.
همچنین واعظی در اظهار نظری جداگانه در تشریح شرایط وزارتخانه‌اش پیش و پس از اجرای برجام گفته بود که در دوران تحریم برای واگذاری اپراتورها وزارت ارتباطات انتخاب‌های بسیار محدودی داشته است و باید شرایط چند شرکت خصوصی و یک کشور را می‌پذیرفته اما با برداشته شدن تحریم‌ها کشورها و شرکت‌های زیادی حاضر به سرمایه‌گذاری در ایران هستند و وزارت ارتباطات می‌تواند با قیمت پایین‌تر پروژه‌ها را واگذار کند. وزیر ارتباطات در یک سخنرانی دیگر در مجمع رسانه ای آگاهی و توسعه (مرآت) در ۱۹ دیماه ۱۳۹۴ از اینکه مجبور بوده در دوران تحریم تنها از کالاهای چینی استفاده کند انتقاد کرد و گفت: «چرا بنده در وزارت ارتباطات مجبورم که از کالاهای چینی با دو برابر قیمت استفاده کنم. من چرا نباید بتوانم مناقصه ای برگزار کنم که تمام کمپانی های دنیا بیایند و در مناقصه شرکت کنند و در قیمت رقابت کنند. بنده هم به خاطر اینکه می خواهم پول بدهم برای اینها مشخص می کنم که از شما این را می خواهم و آموزش این را لازم دارم و این مقدار باید در داخل انجام شود و این مقدار باید حمل شود.»
نکته قابل توجه اینکه پس از اجرای برجام مقامات چینی اولین کشوری بودند که به ایران سفر کردند و چندین توافقنامه تجاری از جمله در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات امضا کردند. محمود واعظی محورهای توافقنامه‌ای که با وزیر صنعت و فناوری اطلاعات چین امضا کرده را همکاری در حوزه فیبرنوری، نرم‌افزار، زیرساخت‌های ارتباطاتی و ماهواره عنوان کرد. بعلاوه در بر اساس سندی جداگانه که در سفر مقامات چینی به ایران به امضا رسید قرار بر این شد که شرکت (Huawei) در ایران یک مرکز داده راه اندازی کند. هوآوی از سال ۲۰۱۲ بزرگترین شرکت جهان در حوزه سرویس‌های ارتباطی محسوب می‌شود و بنا به گزارشی که وال‌استریت ژورنال در سال ۲۰۱۱ منتشر کرده یکی از شرکت‌هایی است که به حکومت ایران ابزار سانسور و رصد کاربران ارائه کرده بود.
از سوی دیگر اجرای برجام شرایط استارت‌آپ‌های ایرانی را تحت تاثیر می‌گذارد. این شرکت‌ها که اکثرا نمونه‌های بومی شده از سرویس‌های آنلاین خارجی هستند اکثرا در شرایط تحریم وزمانی که رقیب بزرگی نداشتند شکل گرفتند و توانستند رشد قابل توجهی داشته باشند. بنابراین برخی کارشناسان معتقدند که اگر شرکت‌های معتبر خارجی قصد سرمایه‌گذاری در ایران را داشته باشند شرکت‌های تازه تاسیس ایرانی امکان رقابت با آنها را ندارند.
پس از اجرایی شدن برجام رویترز گزارشی از وضعیت استارت‌آپ‌های ایرانی تهیه کرد که بر خلاف تصور روسای تعدادی از این استارت آپ‌های ایرانی نگاه مثبتی بر برداشته شدن تحریم‌ها دارند و ابراز امیدواری می‌کند که در شرایط جدید بتوانند سرمایه‌گذار خارجی پیدا کنند و یا خدمات خود را در سایر کشورها توسعه دهند. نازنین دانشور، موسس ۳۲ ساله تخفیفان که نمونه داخلی شرکت تجارت آنلاین گروپان است می‌گوید تنها دو روز بعد برداشته شدن تحریم‌ها از یک شرکت اروپایی پیشنهادی برای سرمایه‌گذاری دریافت کرده است. دانشور که شرکتش بیش از ۱۰۰ کارمند و حدود یک میلیون مشترک فعال دارد در مصاحبه با رویترز تاکید می‌کند که «تجربه به ما نشان داده است که شرکت‌های بین المللی که می‌خواستند بدون کمک طرف داخلی در ایران کسب و کاری به راه بیاندازند، شکست خورده‌اند و یا نتوانسته‌اند به چیزی که می‌خواستند برسند.»
همچنین حمید محمدی که هشت سال پیش دیجی‌کالا، که نمونه داخلی سایت خرده‌فروشی آنلاین آمازون است، را تاسیس کرده ابراز امیدواری می‌کند که با برداشته شدن تحریم‌ها برندها خارجی در ایران نمایندگی باز کنند و دیجی‌کالا بتواند با آنها قرارداد ببندد و محصولاتشان را به فروش برساند. مدیر دیجی‌کالا که ۹۰۰ کارمند دارد و به صورت متوسط روزانه ۱۰ هزار سفارش خرید در سایتش انجام می‌شود اعتقاد دارد که شرکتش در فضای ایران به قدری جا افتاده است که رقابت با آن برای شرکت‌های بین‌المللی بسیار سخت است. محمدی همچنین ابراز امیدواری می‌کند که با برداشته شدن تحریم‌ها امکان خرید آنلاین با کارت‌های اعتباری بین‌المللی فراهم شود که در این شرایط خرید آنلاین در سایت‌های خرده‌فروشی آنلاین تسهیل می‌شود و کسب و کار او بیشتر رونق می‌گیرد.
اتصال به شبکه بانکی بین‌المللی و امکان پرداخت آنلاین برای شهروندان ایرانی پس از برجام می‌تواند امکانات زیادی برای فعالان اقتصادی فضای آنلاین فراهم کند و مسئولین هم وعده انجام این کار را داده‌اند، از جمله سید ابوطالب نجفی، مدیر عامل شرکت خدمات انفورماتیک که زیر مجموعه بانک مرکزی محسوب می‌شود در مصاحبه با ماهنامه بانکداری اعلام کرده که برداشته شدن تحریم‌ها امکان اتصال شبکه پرداخت داخلی (شتاب و شاپرک) را به شبکه بانکی بین‌الملل از جمله ویزا و مستر کارت فراهم می‌کند و این شرکت در تلاش است که این کار را انجام دهد. اما از گفته مسئولین و کارشناسان چنین برداشت می‌شود که رساندن استانداردهای فنی و امنیتی بانک‌های ایران به جایی که بتوانند به ویزا و مستر کارت بپوینند نیاز به زمان طولانی دارد.
نتیجه اینکه با وجود گذشت چند هفته از اجرای برجام هنوز برای پیش‌بینی دقیق مسیر آینده‌ای که بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات طی می‌کند زود است اما می‌توان گفت نشانه‌های امیدوار کننده زیادی برای پیشرفت این بخش در ایران وجود دارد و با توجه به مسیر رو به رشد تکنولوژی در عرصه بین‌المللی احتمال هماهنگ شدن ایران با این جریان و کم رنگ شدن موانع پس از اجرای برجام زیاد است.