اینترنت با فیبر نوری در تعلیق: چند سال تاخیر در پروژه رساندن اینترنت با فیبر نوری به منازل
عدم توسعه فناوری فیبر نوری در اکثر نقاط ایران روی سرعت انتقال داده‌ها، صوت و تصویر در سیستم مخابراتی کشور اثر مستقیم گذاشته است. فیبرهای نوری که تنها حدود دو درصد از شبکه مخابراتی کشور را شامل می‌شوند در مقابل کابل‌ها مسی مزایای بسیاری دارند که سرعت و حجم بالاتر انتقال داده‌ها یکی از مهمترین ویژگی‌های آن محسوب می‌شود. در ایران، آغاز کار پژوهشی برای تولید فیبر نوری به اوایل دهه شصت باز می‌گردد و در سال ۱۳۷۳ تولید داخلی آن با ظرفیت ۵۰ هزار کیلومتر در سال آغاز شد. در حال حاضر شرکت مخابرات ایران ۸۵ هزار کیلومتر فیبر نوری در سیستم مخابرات کشور به کار گرفته است.
در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۹ با امضا معاون اول رییس جمهور کنسرسیوم ایرانیان‌نت مجوز گرفت که به صورت انحصاری پروژه ملی انتقال فیبرنوری به منازل و شرکت‌ها (FTTx) را اجرا کند.این کنسرسیوم قرار بود از بخش خصوصی شکل بگیرد اما عملا در دست نهادهای شبه دولتی افتاد به شکلی که علاوه بر بیست درصد سهم دولت در کنسرسیوم که توسط معاونت وزارت ارتباطات و شرکت زیرساخت نمایندگی می‌شود، بقیه شرکا شامل شرکت پایوران( زیر مجموعه خصوصی وزارت دفاع)، شرکت گسترش الکترونیک سینا (زیر مجموعه خصوصی بنیاد مستضعفان) و صندوق بازنشستگی وزارت نفت می‌شوند. ایرانیان‌نت در تیرماه ۱۳۹۰ در اداره کل ثبت شرکت‌ها و موسسات غیرتجاری سازمان ثبت اسناد و املاک ایران به ثبت رسید و در آبان‌ماه ۱۳۹۱ از سازمان تنظیم مقرارات و ارتباطات رادیویی پروانه کار گرفت تا به عنوان چهارمین اپراتور ملی مخابرات کشور شناخته شود.
این پروانه شامل ایجاد و بهره‌برداری از شبکه ملی انتقال داده نوری و دسترسی کاربران به آن از طریق فیبر نوری است که بر اساس آن، ایرانیان‌نت باید شبکه ملی و سراسری برای انتقال داده‌های از طریق فیبرنوری ایجاد کند و به کاربران در منازل و شرکت‌های اداری و تجاری امکان دهد تا با فیبرنوری و فناوری FTTx به این شبکه متصل شوند. ایرانیان‌نت علاوه بر خدمات ارتباطی شامل صوت، تصویر و داده، می‌تواند فراهم کننده محتوا هم باشد به شرط اینکه در صورت نیاز مجوزهای خاص را از مراجع ذیربط بگیرد.
بر اساس پروانه ،اپراتور چهارم موظف است در سال دوم فعالیت، یک میلیون، در سال سوم، سه میلیون و تا پایان هشت سال فعالیتش شش میلیون و ۸۷۰ هزار درگاه فیبرنوری برای اتصال منازل به اینترنت پرسرعت راه اندازی کند. همچنین دولت برای حمایت از سرمایه‌گذاری این شرکت تا چهار سال به آنها انحصار داده است که به گفته محسن باقری چناری، مدیرعامل این شرکت، تا سه سال قابل تمدید است، اما اگر پس از پایان دوران انحصار، شرکت به پنجاه درصد تعهدات خود در هر استان عمل نکرده باشد، دولت می‌تواند برای سایر شرکت‌ها مجوز مشابه صادر کند.
بنا به گفته مدیرعامل ایرانیان‌نت اگر اپراتورهای تلفن همراه بخواهند اینترنت پرسرعت 3G و 4G ارائه دهند این سرویس بدون استفاده سیستم فیبرنوری امکان پذیر نیست و شبکه کابل مسی موجود چنین ظرفیتی را ندارد و این اپراتورها یا باید از شبکه ایرانیان‌نت استفاده کنند یا خودشان اقدام به سیم‌کشی فیبرنوری بکنند که مقرون به صرفه نیست.
باقری چناری همچنین در مورد سرعت و کیفیت اینترنتی که ایرانیان‌نت ارائه می‌دهد اضافه می‌کند که این شرکت موظف است برای هر کاربر خانگی پهنای باندی با سرعت ۲۰ مگابیت فراهم کند که از مجموع این پهنای باند در سه بخش تلفن (VOIP) و Video on Demand و Data استفاده می‌شود. او همچنین در پاسخ به سوال خبرنگار ایسنا در مورد رابطه شبکه ملی اطلاعات معروف به اینترنت ملی با شبکه فیبر نوری می‌گوید که «اگر قرار باشد شبکه ملی اطلاعات در کشور راه‌اندازی شود، این شبکه به فیبر نوری احتیاج خواهد داشت، زیرا در حال حاضر ایران تنها مصرف کننده اطلاعاتی است که در دنیا تدوین می‌شود. در صورت راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات کشور باید خود به صورت اختصاصی به تولید اطلاعات بپردازد که عبور دادن این حجم از داده‌ها از طریق شبکه مسی امکان‌پذیر نیست. چنین اطلاعاتی با دیتابیس‌های مختلف در اقصی نقاط کشور باید از طریق فیبر نوری انتقال داده شود.»
با سررسید موعد اجرای تعهدات ایرانیان‌نت و همزمان با تغییر دولت شاهد بالا گرفتن انتقادها برای عدم اجرای تعهدات این شرکت بودیم. محمود واعظی، وزیر ارتباطات در دولت جدید، در سال ۱۳۹۲ به ایرانیان‌نت تذکر داد که «اگر فعالیت نکند بخش خصوصی در کنار آنها وارد میدان می‌شود» و افزود: «امروز شبه‌دولتی‌ها در اپراتور چهارم وارد شده‌اند بنابراین کارها خوب پیش نمی‌رود، در حالی که می‌توانستند بهتر از این کار کنند اما اشکالی که در کشور ما وجود دارد این است که گاهی عجله می‌کنیم، اگر مناقصه می‌گذاشتیم و بخش خصوصی توانمند را وارد کار می‌کردیم وضعیت بهتری داشتیم.»
علی حکیم جوادی، رییس هیئت مدیره ایرانیان‌نت، در بهمن‌ماه ۱۳۹۲ در پاسخ به انتقادهای وزیر ارتباطات در گفتگو با ایسنا گفت که این پروژه عظیمی است و نیاز به سرمایه گذاری زیاد دارد و ما پیش از آغاز کار تصمیم گرفتیم روی امور مطالعاتی و طرح تجاری برای شناسایی ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی وقت بگذاریم.
بنا به پروانه ایرانیان‌نت این کنسرسیوم می‌بایست تا پایان سال ۱۳۹۳ یک میلیون درگاه اینترنت پرسرعت ایجاد کند اما عملکرد این شرکت نشان می‌دهد که حتی نتوانسته به تعهدات خود نزدیک شود و مرحله اول پروژه تا سال ۱۳۹۴ کلید نخورد.
با این وجود، وزیر ارتباطات در مراسم اعطای پروانه‌های جدید FCP (پروانه ارتباطات ثابت)به هفت شرکت اینترنتی در ۱۲ آبان‌ماه ۱۳۹۴ در پاسخ به انتقاد نماینده یکی از شرکت‌های دریافت کننده مجوز در مورد انحصار اپراتور چهارم گفت که: «ایرانیان‌نت تا سال ۹۹ انحصار دارد و نمی‌توانیم در این زمینه کاری انجام دهیم.» این گفته واکنش رییس سازمان تنظیم مقرارت و ارتباطات رادیویی را برانگیخت و به وزیر گفت: «انحصار ایرانیان‌نت تا سال ۹۶ است» که در واکنش واعظی تاکید کرد که در جریان تمام بندهای پروانه‌های صادر شده و بر اساس بندی که در پروانه ایرانیان‌نت وجود دارد این شرکت تا پایان سال ۹۹ انحصار خواهد داشت.
با این گفته وزیر ارتباطات، انحصار ایرانیان‌نت به یک باره سه سال تمدید شد و این موضوع واکنش‌های بسیاری از شرکت‌هایی که پروانه FCP دریافت کرده بودند و قصد ارائه اینترنت پرسرعت بر بستر فیبرنوری داشتند را برانگیخت، از جمله ناصر علی سعادت نایب، رییس هیئت مدیره کنسرسیوم توسعه ارتباطات پاسارگارد آریان که ریاست نظام صنفی رایانه کشور را نیز به عهده دارد گفت:« در حال حاضر هیچ مصوبه‌ای برای افزایش انحصار این اپراتور وجود ندارد یا حداقل بنده مصوبه‌ای روی سایت سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی نمی‌بینم.» او همچنین ایرانیان‌نت را به دانش‌آموزی تشبیه کرد که درسش را نخوانده است و با فرا رسیدن زمان امتحانات قصد دارد امتحانات را به عقب بیاندازد.
مدیر عامل اپراتور چهارم در پاسخ به انتقادهای مطرح شده در مورد تمدید یکباره انحصار ایرانیان‌نت در پاسخ به خبرنگار تسنیم گفت: « در جلسه ششم اردیبهشت ۱۳۹۴ کمیسیون تنظیم مقررات که اتفاقا برای بررسی موضوع افزایش مدت انحصار اپراتور چهارم تشکیل شده بود این موضوع مطرح شد و آنجا صراحتا گفتیم که با این پروانه امکان اجرا نداریم. آنجا گفتیم که باید بازنگری در پروانه ایرانیان‌نت صورت گیرد و اعضای کمیسیون تنظیم مقررات هم موافق این موضوع بودند. لذا بنده مخالف این هستم که گفته می‌شود انحصار ما به یکباره تمدید شد.»
باقری چناری با تاکید بر اینکه که تجربه و سرمایه کافی برای پروژه فیبر نوری در قامت ملی وجود ندارد افزود: «برطبق پیش‌بینی ما سرمایه‌گذاری پنج میلیارد دلاری طی ۱۰ سال است تا نهایتا بتوانیم کل کشور را تحت پوشش فیبرنوری ببریم.» او همچنین ادامه داد: «این طبیعی است که وقتی سرمایه‌های داخلی به اندازه کافی جذب نشود با اپراتور خارجی که علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری است وارد مذاکره شویم.»
این در حالی است که بنا به گزارش آی‌تی ایران رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی خبر تمدید انحصار ایرانیان‌نت را تکذیب کرده و گفت در جلسه اردیبهشت‌ماه سازمان تنظیم مقررات، اپراتور چهارم در مورد تعهدات سنگینی که در پروانه آماده است صحبت کرد «اما در نهایت اعضای کمیسیون با ورود یک سرمایه‌گذار خارجی به این اپراتور برای رسیدن به اهداف خود براساس پروانه موافقت کردند.»
از سوی دیگر، خبرگزار تسنیم در مجموعه گزارش‌هایی مدعی شد که دولت قصد دارد با تمدید انحصار ایرانیان‌نت ارزش این شرکت را بالا ببرد و سپس بخشی از آن را به سرمایه‌گذار خارجی واگذار کند. تسنیم تاکید کرده که سرمایه‌گذار احتمالی ایرانیان‌نت MTN است، شرکتی از آفریقای جنوبی که ۴۹ درصد از سهام ایرانسل را هم در اختیار دارد و با همراه شرکت گسترش الکترونیک ایران که بخشی از آن متعلق به بنیاد مستضعفان است این اپراتور تلفن همراه را مدیریت می‌کنند. پیش از این در خبرها آمده بود که MTN یک میلیارد دلار پول حاصل از سود ایرانسل را نتوانسته از ایران خارج کند و احتمالا مجبور به سرمایه‌گذاری این پول در ایران است. همچنین MTN با شرکت مطرح راکت اینترنت که یکی از بزرگترین پشتیبان‌ها و سرمایه‌گذارهای استارت‌آپ‌ها در جهان است شریک شده است و شرکتMEIH را برای سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌ها در خاورمیانه راه اندازی کرده و از جمله در ایران در تاکسی یاب، فروشگاه بامیلو، بدوفود سرمایه گذاری کرده است.
باقری چناری، مدیرعامل ایرانیان‌نت در یک کنفرانس خبری در ۲۴ آذرماه ۱۳۹۴ در مورد سرمایه گذاری خارجی در پروژه فیبر نوری گفت که بعد از برداشته شدن تحریم‌ها مراجعات زیادی داشتیم ویکی از سرمایه‌گذران خارجی که پیش از این در یکی از اپراتورهای ایرانی سرمایه گذاری کرده است یکی از کاندیداهای ورود به پروژه فیبر نوری است. او همچنین تاکید کرد این کار را از دو جهت برای این شرکت مفید است «یکی نیاز به شبکه برای توسعه زیرساخت فناوری نسل‌های چهارم و بالاتر و دیگری پیاده‌سازی تجارب خود در فضای کسب و کاری ایران است.»
در ادامه این صحبت‌ها که به نوعی تایید کننده علاقه MTN برای سرمایه‌گذاری در ایرانیان‌نت بود، باقری چناری تاکید کرد که طرح تجاری ما مورد قبول این شرکت قرار نگرفته و این طرح تنها نشان دهنده این بوده که سرمایه‌گذاری در بخش فیبر نوری در ایران سودده است و قرار بر این شد که طرح تجاری مشترکی نوشته شود که میزان سرمایه‌گذاری‌ها و محدوده آن تا فروردین ۱۳۹۵ نهایی می‌شود.
بنا به گفته مسئولین به نظر می‌رسد که همچنان تکلیف تمدید انحصار ایرانیان‌نت و ورود سرمایه‌گذار خارجی به صورت کامل معلوم نشده است و باید همچنان منتظر بود تا تکلیف این پروژه ملی مشخص شد. با وجود تمام مشکلاتی که در نحوه اجرای این پروژه توسط ایرانیان‌نت وجود دارد، اما می‌توان امیدوار بود که اگر شبکه سراسری فیبر نوری با امکان ارائه صدا، تصویر و داده روی اینترنت با سرعت بالای ۲۰ مگابیت در دسترس شهروندان قرار بگیرد تحولی بزرگ در سیستم مخابراتی کشور محسوب می‌شود.