سانسور اینترنت در ایران: نتایج اندازه گیری‌های شبکه از سال ۲۰۱۴ تا سال ۲۰۱۷

این مطلب بخشی از مجموعه گزارش‌های OONI (فعال در زمینه‌ی رصد کردن اِخلال در شبکه) است که به سانسورِ اینترنت در کشورهای مختلف می‌پردازد.

گروه OONI متعلق به پروژه‌ی Tor، با همکاری اصل ۱۹، Article19 و Small Media، گزارشی تحقیقی درباره‌ی سانسور اینترنت در ایران منتشر کرد.

این مطالعه با استفاده از تحلیل هزاران محاسبه‌ی شبکه که از شصت شبکه‌ی ایران در سه سال گذشته جمع آوری شده، سانسور اینترنت را فاش و تایید می‌کند. داده‌های محاسباتیِ شبکه‌ی OONI به صراحت نشان از کنترل اطلاعات در شرکت‌های ارائه دهنده‌ی خدمات اینترنت در ایران دارد.

این مطلب به طور اجمالی به این یافته‌های اساسی می پردازد. گزارش کامل را اینجا بخوانید.

سانسور فراگیر اینترنت

ما مسدود شدن ۸۸۶ دامنه‌ی اینترنتی (و ۱۰۱۹ URL در مجموع) طی سه سال گذشته در ایران را تایید می‌کنیم. بیشتر این دامنه‌ها شامل رسانه‌های خبری و سایت‌های حقوق بشر هستند. گستره‌ی متنوعی از سایت‌های گوناگون با توجیه ساده‌ی غیرقانونی بودن مسدود شده‌اند. وسعت و مقیاس سانسور اینترنت در ایران قابل توجه است.

دامنه‌های مسدود شده‌ی معروف عبارت‌اند از:

سایت‌های خبری: Bbc.co.uk, Voanews.com, Dw-world.de, Arabtimes.com, Cbc.ca, Reddit.com, Russia.tv, Aawsat.com, Iranshahrnewsagency.com, Iranpressnews.com, Iranntv.com, Tehranreview.net

سایت‌های سیاسی مخالف حکومت: People’s Mojahedin Organization of Iran, Worker-Communist Party, Labour Party (Toufan), Komala Party of Iranian Kurdistan, National Council of Resistance of Iran (NCRI)

سایت‌های حامی دموکراسی: National Democratic Institute (NDI), National Endowment for Democracy (NED)

وبلاگ‌های فعالان سیاسی ایرانی: Ali Afshari و Ahmad Batebi

سایت‌های حقوق بشر: Center for Human Rights in Iran, Human Rights & Democracy for Iran, Iran Human Rights, Human Rights Watch, Human Rights Campaign, Human Rights First

همچنین سایت‌های کردی: kurdistanpress.com, kurdistanmedia.com, Kurdish Human Rights Project

سایت‌های بهایی: Bahai.org, Bahai.com, Bahai-education.org, Bahai-library.com, Bahairadio.org.

سایت‌های حقوق زنان: feminist.com, feminist.org, AWID

سایت‌های دگرباشان: Grindr, lesbian.org, transsexual.org, ILGA

سایت‌های حامی آزادی بیان: Free Expression Network (FEN), Free Speech TV, Committee to Protect Journalists, Freedom House, Reporters Without Borders, ARTICLE 19

گروه‌های حامی حقوق فضای مجازی: ASL19, The Citizen Lab, Herdict, Global Voices, Electronic Frontier Foundation (EFF), The Centre for Democracy and Technology (CDT)

پلتفرم‌های وبلاگ: wordpress.com, blogger.com, blogspot.com, persianblog.com

موتورهای جست و جو: google.com, duckduckgo.com

ابزارهای ارتباطی: viber.com, paltalk.com

شبکه‌های اجتماعی: Twitter.com, Facebook.com, Pinterest.com, Myspace.com, 4chan.org

پلتفرم‌های هم‌رسانی رسانه: Youtube.com, Vimeo.com, Instagram.com, Netflix.com, Flickr.com, Metacafe.com

سایت‌های مربوط به ناشناس ماندن کاربران و دورزدن سانسور: torproject.org, psiphon.ca, openvpn.net, freenetproject.org, anonymouse.org, anonymizer.com, megaproxy.com, ultrasurf.us, hotspotshield.com

برای مشاهده‌ی فهرست کامل دامنه‌های مسدود شده و رصد شده، اینجا را بخوانید.

سانسور اینترنت در ایران بسیار پیچیده است. شرکت‌های خدمات دهنده، صفحه‌های مسدود شده را با استفاده از تزریق DNS و با استفاده از پروکسی‌های شفاف HTTP ارائه می‌دهند. بیشتر این شرکت‌های نه تنها سایت‌های مشابهی را مسدود کرده‌اند، که از ساز و کارهای استاندارد سانسور، که نشان دهنده‌ی اسبابِ مرکزی سانسور است، استفاده می‌کنند.

ما دریافتیم که دولت ایران به طور منظم هم دستیابی کدگذاری شده (HTTPS)، هم دستیابی غیرکدگذاری شده (HTTP) را مسدود می‌کند و به این ترتیب دور زدن سانسور را سخت‌تر می‌سازد. گزارش‌هایی که در گذشته به دست می‌آمد، حاکی از آن بود که شرکت‌های خدمات دهنده در ایران، در مورد سایت‌هایی مانند اینستاگرام که HTTPS را پشتیبانی نمی‌کردند، محتویات را به شکل انتخابی سانسور می‌کرد و کل دامنه را مسدود نمی‌ساخت. در حال حاضر، چون سانسور کننده امکان تنظیم فرایند سانسور کردن را به شکل دلخواهِ خود ندارد و نمی‌تواند محتویات خاص سایت‌های کدگذاری شده را سانسور کند، به طور عمده شاهد مسدود شدن دامنه‌های شامل HTTPS هستیم. این بدین معناست که ارائه دهندگانِ خدمات اینترنت در ایران ممکن است از به کار بردن «فیلترهای هوشمند» (که محتویات یک سایت را سانسور می‌کند)، به «سانسور فله‌ای» (سانسور کل خدمات) روی بیاورند.

سانسور در ایران محدود به وبسایت نمی‌شود. پیغام رسانِ فیسبوک نیز از طریق دستکاریِ دی‌ان‌اس مسدود شده بود. اپلیکیشن‌های پرطرفدارِ ارتباطی، مانند واتس‌اپ و تلگرام در زمان انجام آزمایش قابل دسترس بودند.

مسدود کردنِ عمده‌ی ابزارهای دور زدن سانسور، سانسور اینترنت در ایران را محکم‌تر کرده است. آزمون‌های OONI مشخص کرده که شبکه‌ی Tor در خیلی از شبکه‌ها در ایران مسدود شده است. برخی از ایستگاه‌های تقویتِ Tor، که به کارِ دور زدنِ سانسور کمک می کنند، تا حدودی قابل دسترس هستند.

به نظر می‌رسد که ارائه دهندگانِ خدمات در ایران برای محدود کردن دور زدنِ سانسور گام‌های بیشتری برمی‌دارند. یافته‌های ما حاکی از آن بود که مترجم‌های آنلاین، مانند SYSTRAN و Babylon Translation مسدود می‌شوند. کپی کردن یو‌آرآل در یک مترجم آنلاین، حتی اگر سایت مربوط مسدود شده باشد، دسترسی به محتویات سایت را ممکن می‌سازد. همین باعث می‌شود که مترجم‌های آنلاین دور زدنِ سانسور را ممکن سازند و احتمالاً همین دلیل مسدود ساختن آن‌هاست.

عدم قطعیت در سانسور اینترنت

به نظر نمی‌رسد که ارائه دهندگان خدمات در ایران به طور دائمی سایت‌ها را مسدود سازند. نتایج نشان می‌دهد که این سازمان‌ها، که احتمالاً تلاش می‌کنند درمورد سانسورِ واقعی یا سانسور سطحی عدم قطعیت به وجود آورند، سایت‌های مورد نظر را گاهی مسدود و گاهی باز می‌کنند.

مثال زیر نشان می‌دهد که چگونه یک ارائه دهنده‌ی خدمات، دسترسی به سایت گوگل را مسدود و سپس باز کرده است.

همچنین مشاهده کردیم که شرکت‌های ارائه دهنده‌ی خدمات همان سایت را با استفاده از ساز و کارهای متفاوت مسدود کرده‌اند.

طی تحقیق مشخص شد که بیشترِ ارائه دهندگانِ خدمات در ایران در زمان یاد شده از روش‌های غیرقطعیِ سانسور اینترنت استفاده می‌کنند.

تأثیر سیاست‌های ملی و بین المللی بر سانسور اینترنت

به نظر می‌رسد که روابط سیاسی بر اَشکال محدود ساختن اطلاعات در ایران تأثیر می‌گذارد.

در زمان تحقیق مشخص شد که دامنه‌های اسرائیلی در ایران مسدود شده‌اند. این شامل سایت‌های دولتی، سایت‌های خبری (haaretz.com)، سایت‌های ورزشی (basket.co.il) و یک ارائه دهنده‌ی خدمات نامه‌رسانی (mail.walla.co.il) می‌شد. مسدود کردن دامنه‌های اسرائیلی محدود به سایت‌های منتقد حکومت ایران یا سایت‌های شامل محتویات غیرقانونی نبود و این نشان می‌داد که ارائه دهندگان خدمات در ایران همه‌ی دامنه‌های اسرائیلی را بدون درنظر گرفتن محتویات آن مسدود می‌سازند. وسعت مسدود ساختن دامنه‌های اسرائیلی نشان از تأثیر سیاست بر میزان محدودیتِ اطلاعات در ایران نیز دارد. بر همین اساس، مسدود کردن usaid.gov و cia.gov نیز نشان داد که تنش سیاسی بین آمریکا و ایران چگونه منجر به سانسور اینترنت در ایران شده است.

از سوی دیگر، قوانین و مقررات صادرات در آمریکا، استفاده از خدمات در ایران را محدود ساخته‌است. Norton (برنامۀ پرطرفدارِ ضدِ ویروس) و GraphicRiver (سایتی جهت استفاده‌ی طراحان گرافیک و تصویرپردازان) به دلیل اینکه خودِ سایت‌ها امکان دسترسی از ایران را از بین برده‌اند، غیرقابل دسترسی بودند. Virus Total، سایتی که به کاربران امکان بارگذاری و بررسی مدارک و یورآر‌اِل‌ها را برای یافتن بدافزار می‌دهد، نیز غیرقابل دسترسی بود. Virus Total از موتور اپلیکیشن گوگل (Google App Engine (GAE) استفاده می‌کند که قالب شبکه و پلتفرمِ محاسبه‌ی کلاود است و به طور رایج مورد استفاده‌ی سایت‌های میزبان و رو به رویی با دامنه (ساز و کاری جهت دور زدن سانسور) قرار می‌گیرد. آزمون نشان داد که گوگل امکان دسترسی را به نشانی‌های آی پی که در ایران وجود دارند، نمی دهد و آن‌ها را مسدود می‌سازد. این اتفاق دست کم از سال ۲۰۱۰ افتاده است. این مسدود سازی، مانند Norton و GraphicRiver به دلیل قوانین صادراتی آمریکا انجام گرفته است.

به نظر می رسد که سانسور اینترنت در ایران به عنوان ابزاری جهت تقویتِ ژئوپولیتیکِ قدرت مورد استفاده قرار می‌گیرد. یک قرن است که مخالفانِ کُرد در غرب ایران و حکومت ایران در حال جدال بر سر جدایی هستند. بر اساس گزارش‌های سازمان عفو بین‌الملل، بسیاری از فعالانِ حقوقِ بشرِ کُرد، فعالانِ اجتماعیِ کُرد و روزنامه نگارانِ کُرد با بازداشت و پیگردهای خودسرانه رو به رو هستند. به نظر می‌رسد که مسدود کردن گسترده‌ی سایت‌های کُردی، شامل سایت‌های خبری و سایت‌های حقوق بشر، با انگیزه‌های سیاسی انجام گرفته است.

بازتولید تحقیق

این تحقیق بخشی از تلاشِ مستمر جهت پایشِ سانسورِ اینترنت در ایران و دنیاست. چون این تحقیق از طریق نرم‌افزارهای آزاد و باز، روش‌های باز و با استفاده از اطلاعاتِ باز انجام شده، امکان بازتولید آن وجود دارد.

هرکس می تواند ooniprobe را روی دستگاه اندروید(Android)، آی‌او‌اس (iOS)، مک‌او‌اس (MacOS)، لینوکس (Linux) و پی‌آی‌اسِ رَزبری (Raspberry Pis) اجرا کند. ده‌ها هزار کاربرِ ooniprobe از بیش از دویست کشور این کار را تا امروز انجام داده اند. به یُمنِ این آزمایش‌ها، میلیون‌ها محاسبه‌ی شبکه منتشر شده است که روشنگر کنترل اطلاعات در سطح جهانی بوده است.

اما یافته‌های مربوط به سانسور، بسته به میزان جذب شدن آزمایش کنندگان به سایت‌ها و خدماتِ آن‌ها دارد. ما از شما نیز دعوت می‌کنیم که با صرف زمان برای بررسی و تهیه‌ی فهرست آزمایش، بخشی از تحقیقات پیشرفته‌ی آینده در ایران و فراتر از آن باشید.

برای مطالعه‌ی بیشتر در مورد این تحقیق، اینجا را بخوانید.