تظاهرات در ایران: داده‌های OONI سانسور را تایید می‌کند.
حتما تاکنون اخبار اعتراضات ضدحکومتیِ گسترده‌ای که از هفته‌ی پیش در ایران جریان گرفته را شنیده‌اید. شاید بدانید که تلگرام و اینستاگرام مسدود شده است. گزارش‌ها حاکی است که این مسدود کردن، بخشی از تلاش حکومت برای ساکت کردن ناآرامی‌هاست.
این مطلب برای انتشارِ داده‌های اندازه‌گیری شبکه توسط سازمان OONI (فعال در زمینه‌ی رصد کردن اِخلال در شبکه) از تاریخ بیست و هشتم دسامبر ۲۰۱۷ تا دوم ژانویه ۲۰۱۸ است. داده‌های OONI تایید کنند‌ه‌ی مسدود شدن تلگرام، اینستاگرام و پیام‌رسان فیسبوک در بحبوحیه اعتراضات و چگونگی اعمال این مسدودیت‌ها بوده است.
مسدود کردن تلگرام
تلگرام در ایران از محبوبیت بسیار بالایی برخوردار است، به همین دلیل می‌توان آن را ابزار هماهنگی برای تظاهرات دانست و همین، مسئولان را مجاب کرده که دسترسی به آن را مسدود سازند.
آزمون تلگرامِ OONI برای اندازه‌گیری مسدودسازی اپلیکیشن تلگرام و رابط شبکه طراحی شده است. اندازه‌گیری‌های شبکه که از سه ناحیه‌ی مختلف در ایران جمع‌آوری شده، نشان می‌دهد که شرکت‌های سرویس‌دهنده‌ی اینترنت دسترسی به اپلیکیشن تلگرام و رابط شبکه را روز بیست و چهارم دسامبر، به شرحی که در جدول زیر آمده، مسدود کردند.
Date ASN web.telegram.org Telegram app
2018-01-02 AS44244 BLOCKED TCP blocking
2018-01-02 AS197207 BLOCKED TCP blocking
2018-01-02 AS16322 BLOCKED TCP blocking
2018-01-01 AS16322 BLOCKED TCP blocking
2018-01-01 AS44244 Accessible Accessible
2018-01-01 AS197207 BLOCKED TCP blocking
2017-12-31 AS197207 BLOCKED TCP blocking
2017-12-31 AS44244 Accessible Accessible
2017-12-30 AS16322 Accessible Accessible
2017-12-29 AS16322 Accessible Accessible
2017-12-28 AS16322 Accessible Accessible
ایرانسل (AS44244) در تاریخ دوم ژانویه ۲۰۱۸ شروع به بستن تلگرام کرد، و شرکت مخابرات ایران (AS197207) در تاریخ سی و یکم دسامبر ۲۰۱۷ . پارس آنلاین (AS16322) نیز تلگرام را در روز یکم ژانویه۲۰۱۸ بست، اما با توجه به کمبود اندازه‌گیری‌ها، مطمئن نیستیم که مسدود سازی پیش از آن آغاز شده بوده است یا خیر.
مسدود کردن اینستاگرام
آزمون اتصالِ شبکه OONI جهتِ اندازه‌گیریِ مسدود کردنِ DNS، HTTP و TCP/IP طراحی شده است. داده‌های اندازه‌گیری شبکه که نتیجه‌ی این آزمون است، نشان می‌دهند که DNS اینستاگرام در ایران مسدود شده است.
جدول زیر خلاصه‌ی یافته‌های OONI است:
Date ASN Instagram status
2018-01-02 AS43754 BLOCKED
2018-01-02 AS48159 BLOCKED
2018-01-02 AS58085 BLOCKED
2018-01-02 AS44244 BLOCKED
2018-01-02 AS197207 BLOCKED
2018-01-02 AS16322 BLOCKED
2018-01-01 AS197207 BLOCKED
2018-01-01 AS16322 BLOCKED
2018-01-01 AS57218 BLOCKED
2018-01-01 AS44244 Accessible
2017-12-31 AS197207 BLOCKED
2017-12-31 AS16322 BLOCKED
2017-12-30 AS16322 Accessible
2017-12-29 AS16322 Accessible
2017-12-28 AS16322 Accessible
همانند تلگرام، داده‌های OONI نشان دهنده‌ی این است که شرکت‌های سرویس‌دهنده‌ی اینترنت در ایران، مسدود کردن اینستاگرام را در روز سی و یکم دسامبر ۲۰۱۷ آغاز کردند. ایرانسل (AS44244) اینستاگرام را در تاریخ دوم ژانویه ۲۰۱۸ مسدود ساخت. پارس آنلاین تهران (AS16322) این کار را مطمئنا در روز سی و یکم دسامبر شروع کرد، که البته اندازه‌گیری‌های جمع‌آوری شده از هفت شرکت سرویس دهنده‌ی اینترنت نشان می‌دهد که مسدود کردن وبسایت اینستاگرام از روزهای یکم و دوم ژانویه صورت گرفته است.
مسدود کردن پیام‌رسان فیسبوک
مسدودسازیِ پیام‌رسان فیسبوک فارغ از اعتراضات اخیر انجام شده است. پیش از این، OONI خبر از مسدود شدن DNS متعلق به پیام‌رسان فیسبوک در گزارشی تحقیقی داده بود که در آن، اندازه‌گیری‌های شبکه را تحلیل کرده بود. این اندازه‌گیری‌ها از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ جمع‌آوری شده بود. میزان دسترسی به پیام‌رسان فیسبوک (در ایران یا هرجای دیگر) معمولا از طریق آزمونِ پیام‌رسانِ فیسبوکِ OONI انجام می‌گیرد.
اندازه‌گیری‌های جدیدتر که در زمان انجام اعتراضات به دست آمده، نشان دهنده‌ی این است که پیام‌رسانِ فیسبوک دست کم در سه شبکه مسدود شده است.
Date ASN Facebook Messenger status
2018-01-02 AS44244 BLOCKED
2018-01-02 AS197207 BLOCKED
2018-01-02 AS16322 BLOCKED
2018-01-01 AS16322 BLOCKED
2018-01-01 AS44244 BLOCKED
2018-01-01 AS197207 BLOCKED
2017-12-31 AS44244 BLOCKED
2017-12-31 AS197207 BLOCKED
2017-12-31 AS16322 BLOCKED
2017-12-30 AS16322 BLOCKED
2017-12-29 AS16322 BLOCKED
2017-12-28 AS16322 BLOCKED
2017-12-27 AS16322 BLOCKED
2017-12-26 AS16322 BLOCKED
2017-12-26 AS44244 BLOCKED
برخلاف این سه برنامه، به نظر می‌رسد واتساپ هنوز در دسترس کاربران ایرانی قرار دارد.
وایبر پیش از مسدود شدن به دست مسئولان حکومتی، پرطرفدارترین برنامه‌ی پیام‌رسانی در ایران بود. پس از این مسدودسازی، میلیون‌ها نفر شروع به استفاده از تلگرام کردند و آن را پرکاربرترین برنامه‌ی پیام‌رسان در ایران ساختند. حالا که تلگرام مسدود شده است (و معلوم نیست که آیا مسئولان برنامه‌ای برای رفع مسدودیت دارند یا خیر)، باید دید که با توجه به در دسترس بودن، آیا واتساپ جای آن را خواهد گرفت یا نه.
مسدود کردن Tor
شبکه‌ی ناشناس‌ساز Tor نرم‌افزاری رایگان است که به کاربران اجازه می‌دهد بدون افشا شدن هویت‌شان اینترت‌گردی کنند و سانسورِ اینترنت را دور بزنند. اطلاعاتِ سایتِ Tor متریکز در زیر، نشان دهنده‌ی جهش ناگهانی در استفاده از Tor در روز سی و یکم دسامبر بوده است. این همان زمانی است که شرکت‌های سرویس‌دهنده‌ی اینترنت شروع به مسدود کردن اینستاگرام و تلگرام کرده‌اند.
با این وجود،Tor متریکز عقیده دارد که شرکت‌های سرویس‌دهنده‌ی اینترنت در ایران ممکن است دسترسی به شبکه‌ی Tor را پس از آن تاریخ مسدود کرده باشند، چرا که داده‌ها نشان از افتِ متعاقبِ استفاده از این شبکه دارد. داده‌های به دست آمده از آزمون وانیلا Tor که OONI برای اندازه‌گیریِ میزانِ دسترسی به شبکه‌ی Tor طراحی کرده، این مطلب را تایید می‌کند.
داده‌هایی که OONI در روزهای بیست و نهم و سی‌ام دسامبر ۲۰۱۷ به دست آورده، نشان می‌دهند کهTor (بدون درنظر گرفتن پُل‌های رله) به شکل مناسبی در ایران خودراه‌اندازی (بوت استرپ) شده است. وقتی شرکت‌های سرویس‌دهنده‌ی اینترنت در روز سی و یکم دسامبر شروع به مسدود کردن رسانه‌های اجتماعی کردند، به نظر می‌رسد که Tor هنوز به طور خود به خود راه‌اندازی می‌شده، اگرچه با سرعت خیلی کم (به طور متوسط ۱۳۸ ثانیه در مقابل ۴۰~ ثانیه در طول شش ماه گذشته). در تاریخ یکم ژانویه سال ۲۰۱۸، زمان خودراه‌اندازیِ Tor حتی آهسته‌تر شد (۲۷۳ ثانیه) و در برخی شبکه‌ها به طور کامل مسدود شد. بالاخره در روز دوم ژانویه ۲۰۱۸، Tor در تمام شبکه‌های ایران (که اطلاعات از آن‌ها جمع‌آوری می‌شود) مسدود شد.
دور زدن سانسور
حتی با وجود مسدود بودن Tor در ایران، احتمال اتصال به آن از طریق پل‌های Tor وجود دارد. زمانی که مرورگر Tor را پیکربندی می‌کنید، می‌توانید با استفاده از پُل‌های obfs4 به شبکه‌ی Tor وصل شوید. پُل‌های obfs4 را می‌توانید با مراجعه به سایت https://bridges.torproject.org/ یا ارسال ایمیل به نشانی bridges@torproject.org دریافت کنید.
کاربران اندروید می‌توانند برای دور زدن مسدودسازیِ اپ‌هایی مثل تلگرام یا پیام‌رسانِ فیسبوک، پُل‌هایTor و وضعیت VPN را در اوربات فعال سازند. این کار اپ‌هایشان را قادر می‌سازد که از طریق شبکه‌ی Tor فعالیت کنند.
تحقیقی با قابلیت بازتولید
برای اندازه‌گیری میزان مسدودسازیِ تلگرام، پیام‌رسان فیسبوک یا واتساپ می‌توانید OONI پروب را روی لینوکس، مک یا رزبری پی‌آی اجرا کنید.
برای اندازه‌گیریِ میزان مسدودسازیِ وبسایت‌های مشخص:
- برنامه‌ی OONI را نصب کنید،
- نشانی وبسایت را واردِ OONI ران (OONI Run) کنید (مثلاً https://www.instagram.com)،
- پیوند OONI ران را برای آزمودنِ وبسایت ایجاد کنید،
تمام داده‌های اندازه‌گیریِ شبکه که نتیجه‌ی آزمون‌تان خواهد بود، توسط دو منبع زیر منتشر خواهد شد:
تقدیر و تشکر
ما از تمام داوطلبان ناشناس ایرانی که OONI پروب را اجرا کرده و می‌کنند و باعث بقای این تحقیق می‌شوند، تشکر می‌کنیم.